ساختمان سلول

بدن همه جانوران از سلول هاي مختلفي درست شده است و كارهاي متفاوتي انجام مي دهند.
اما در همه ي سلول ها سه قسمت اصلي غشاء، هسته و سيتوپلاسم ديده مي شود.

غشاء: اطراف همه ي سلول ها را پرده نازكي به نام پوسته سلولي يا غشاء پوشانده است.
غشاء سلول بر ورود و خروج مواد نظارت دارد.
پوسته ي سلول مانند صافي نيست بلكه توانايي انتخاب دارد و هر چه را كه سلول لازم دارد از محيط مي گيرد.

راه هاي عبور مواد از غشاء سلول:
1) انتشار:

 يكي از راه هاي عبور مواد از غشاء سلول انتشار است. بر اساس اين پديده مواد از جايي كه غلظت زيادتري دارند به جايي كه غلظت كمتري دارند منتقل مي شوند.

2) انتقال فعال:
گاهي مواد بايد در جهت عكس شيب غلظت منتقل شوند. اين نوع انتقال را انتقال فعال مي گويند. در اين روش براي انتقال مواد انرژي مصرف مي شود. در غشاء سلول پمپ هايي وجود دارد كه با مصرف(ATP) به كار مي افتد و به فرآيند انتقال فعال كمك مي كند.

اين پمپ ها مواد لازم و حياتي را به درون سلول مي برند و يا مواد سمي درون سلول را به بيرون انتقال مي دهند.

3) هسته
هسته سلول مركز فرماندهي سلول است. اين بخش بر كارهاي سلول نظارت و كنترل دارد. در درون هسته سلول رشته هاي به نام كروموزم وجود دارد. و در درون كروموزم ها مولكول هاي DNA وجود دارد. DNA سلول تعيين كننده ويژگي هاي ارثي جاندار است.

سيتوپلاسم:
فضاي اطراف هسته سلول سيتوپلاسم نام دارد. در درون سيتوپلاسم اجزاي مختلفي وجود دارد كه اندامك هاي درون سيتوپلاسم نام دارد هر يك از اين اندامك ها وظايف خاصي مانند، تغذيه ، تنفس سلول، توليد انرژي ، توليد پروتئين و ... بر عهده داند اين اندامك ها عبارتنداز:

1) ريبوزم ها:
ريبوزم ها ذرات كوچك و كروي شكلي هستند، قطر آنها 150 الي 200 آنگستروم است. ريبوزم ها در تمام سلول ها وجود دارند كه نحوه پخش و پراكندگي آنها يكسان نيست. اين ذرات در درون سيتوپلاسم به حالت آزاد و يا چسبيده به شبكه ي آندوپلاسمي ديده مي شوند.

ريبوزم ها در ساختن پروتئين شركت مي كنند و در درون سلول هاي فعال بدن تعداد آنها زيادتر است.

شبكه آندوپلاسمي
شبكه آندوپلاسمي: سلول مجموعه ي مجاري كم و بيش منظمي است كه از غشاء سلول شروع شده و محيط هسته ي سلول را احاطه مي كند. و به طور منظم و در فواصلي از آن منافذي به قطر 500 انگستروم وجود دارد.

وظايف شبكه آندوپلاسمي
1) ذخيره پروتئين ساخته شده
2) انتقال مواد از يك نقطه به نقطه ديگر
3) ساخته شدن بعضي از مواد استروئيدي در مهره داران
4) كنترل تبادلات مختلف بين فضاي هسته و مخازن اين دستگاه

دستگاه گلژي

دستگاه گلژي از تعدادي كيسه هاي مسطح و به هم چسبيده تشكيل مي شود كه از قسمت محيطي آنها بخش هايي به حالت جوانه پديدار مي شوند. درداخل كيسه ها مواد مختلفي ذخيره و غليظ مي شوند سپس به درون وزيكول يا حباب هاي اطراف فرستاده شده و به داخل سيتوپلاسم آزاد مي شوند.

ميتوكندري: اين اندام سلولي به اشكال مختلف استوانه اي ، دو طرف گرد و يا كروي در سيتوپلاسم سلول هاي مختلف ديده مي شوند.
ميتوكندري ها فعاليت هاي مختلفي از قبيل تنفس سلولي تغليظ مواد مختلف و پديده هاي سنتر و حركات را انجام مي دهند.

كلروپلاست: اين اندامك در كليه گياهان سبز ديده مي شوند.
در درون آنها رنگ دانه هايي از قبيل كلروفيل ، كارتنوئيدها ديده مي شوند. وظيفه پلاست ها ساختن و ذخيره مواد غذايي مانند نشاسته، چوب، و پروتئين است.

سازمان بندي بدن انسان
بدن انسان از سلول هاي مختلفي درست شده است به چگونگي قرار گرفتن اين سلول ها در كنار هم و ساختن بدن سازمان بندي بدن مي گويند.

بافت
در بدن سلول هاي گوناگوني وجود دارند كه هر يك كار معيني انجام مي دهند.
كوچكترين اجتماع سلول ها كه به طور هماهنگ عمل يا اعمال مشخصي را انجام مي دهند بافت يا نسج نام دارند مانند، بافت خوني، بافت استخواني، بافت چربي و ...

سلول هاي يك بافت مانند آجرهاي ساختمان در كنار هم قرار دارند و بين آنها مايع بين سلولي يا آب ميان بافتي وجود دارد.
آب ميان بافتي مانند سيمان بين آجرهاست.

اندام
از كنار هم قرار گرفتن چند نوع بافت اندام به وجود مي آيد. مانند معده، قلب
بنابراين به مجموع بافت هايي كه با هم در ارتباط بوده و براي انجام كارخاصي مكمل يكديگراند اندام گفته مي شود.
مثلا قلب يك اندام است كه در ساختمان آن بافت خوني، عصبي، پيوندي، چربي و ... وجود دارد.

اگر يك ساختمان هم يك اندام باشد هر قسمت آن يك بافت است.

دستگاه
به مجموعه اي از اندام ها كه كارشان با يكديگر هماهنگ و مرتبط است دستگاه مي گويند. هر دستگاه يكي از ويژگي هاي حياتي مانند (تغذيه، تنفس، حركت، ارتباط و ...) را بر عهده دارد.
مثلاً دستگاه گوارش از اندام هاي دهان، مجاري ، حلق و مري، معده، روده باريك، روده بزرگ تشكيل شده است.
اندام هايي مانند كبد و لوزالمعده هم به آن كمك مي كند.

دستگاه هاي اصلي بدن:
1) دستگاه گوارش (تأمين كننده غذاي سلول ها)
2) دستگاه گردش خون (انتقال خون)
3) دستگاه تنفس (تأمين كننده گاز هاي تنفسي)
4) دستگاه دفع ادرار (دفع مواد زايد و تنظيم محيط داخلي)
5) دستگاه حركتي(اسكلت و ماهيچه) (حفظ استحكام بدن و حركت)
6) دستگاه ارتباطي (هماهنگي و تنظيم كار بدن)
7) دستگاه توليد مثل (بقاي نسل)

غذا و سلامتي

يكي از مهم ترين خصوصيات موجودات زنده غذا خوردن آنهاست جانوران از جمله انسان مصرف كننده مواد غذايي هستند. سلول هاي بدن ما براي فعاليت خود به غذا نياز دارند و براي اينكه سالم و تندرست باشيم و سلول ها در ست كار كنند بايد انرژي و مولكول هاي لازم را بدست آوريم.

غذا مواد ضروري آن

مواد غذايي ضروري بدن عبارتنداز:
- كربوهيدرات ها

- ليپيدها

- پروتئين ها

- ويتامين ها

- مواد معدني

- آب

نوع اين مواد، همچنين مقدار اين مواد در غذايي كه مي خوريم اهميت دارد. كم يا زياد بودن هر يك از آنها موجب بيماري مي شود.
دستگاه گوارش بعضي از مولكول هاي اين مواد را مي شكند و به مولكول هاي ساده تر تبديل مي كند.

- كربوهيدرات ها:
بيشتر مواد غذايي ما را كربوهيدرات ها يا قندها تشكيل مي دهند. مثلا بيشتر غذاي سلول هاي مغز را مولكول گلوكز تشكيل مي دهد. كه نوعي كربوهيدرات است و در خون وجود دارد.
نشاسته و سلولز هم كربوهيدرات اند.
نشاسته در دانه هايي مانند گندم، برنج، ذرت و سيب زميني وجود دارد.
مولكول نشاسته از تعداد زيادي مولكول قند ساخته شده است.

- سلولز:

سلولز كربوهيدراتي است كه در ديواره سلول هاي گياهي وجود دارد. سلولز در بدن ما تجزيه نمي شود.
سلولز از تعداد زيادي مولكول قند ساخته شده است اما بدن ما آنزيم لازم براي تجزيه آن را ندارد. نوع پيوندهاي بين مولكول هاي سلولز و نشاسته با هم متفاوت است.

براي شناسايي نشاسته از محلول يد استفاده مي شود. نشاسته در مقابل محلول يد آبي تيره مي شود.

- پروتئين ها:
مهمترين مولكول هاي سازنده ي بدن موجودات زنده پروتئين ها هستند. پروتئين ها موجب رشد و تنظيم فعاليت هاي بدن مي شوند. هر مولكول پروتئين از اجتماع مولكول هاي كوچكتري به نام آمينواسيد ساخته شده است.
تا كنون 20 نوع آمينواسيد شناخته شده است. با توجه به گوناگوني تعداد و ترتيب آمينواسيدهاي مولكول پروتئين، انواع پروتئين ها به وجود مي آيد.
در غذاهايي مانند تخم مرغ ، شير، پنير، گوشت و نخود و لوبيا و سويا آمينواسيدهاي لازم بدن فراوانند.

   شناسايي پروتئين:
در اين آزمايش ابتدا ماده ي غذايي را درون لوله آزمايش مي ريزيم.
سپس 20 تا 30 قطره سديم هيدرواكسيد رقيق اضافه مي كنيم و سپس 20 تا 30 قطره محلول مس سولفات كه آبي رنگ است اضافه مي كنيم در صورت وجود نشاسته رنگ مخلوط بنفش مي شود.

- ليپيد ها:
ليپيدها يا چربي ها ماده ي اصلي ساختمان غشاء سلول ها هستند اين مواد در زير پوست و اطراف    اندام هاي بدن ذخيره مي شوند.
و به صورت عايق و ضربه گير عمل مي كنند ليپيدها در مقايسه با كربوهيدات ها مقدار انرژي بيشتري دارند. مصرف زياد ليپيد ها براي سلامتي انسان مضر است. در غذاهايي مانند گوشت، تخم مرغ، پنير، كره ، دانه هاي روغني انواع ليپيدها وجود دارد.

فسفوليپيدها از چربي هاي مهم غشاي سلول هستند.
فسفوليپيدها ، مولكول هايي هستند كه يك سر آنها قطبي (باردار) و آبدوست است و سر ديگر آنها با دو اسيد چرب غير قطبي(بدون بار) آب گريز است.

شناسايي چربي در مواد غذايي
براي شناسايي چربي در مواده غذايي مراحل زير انجام مي شود.

- ويتامين ها:
ويتامين ها موادي هستند كه به مقدار كم براي بدن لازمند و كارهاي مهمي را انجام مي دهند.
ويتامين ها موجب تنظيم فعاليت هاي بدن مي شوند. با كمك آنها استفاده از ساير مواد غذايي كامل تر و ساده تر مي شود. مثلاً كمبود ويتامين D موجب مي شود كه سلول هاي استخواني نتوانند از كلسيم استفاده كنند.
ويتامين ها به دو گروه محلول در آب و محلول در چربي تقسيم بندي مي شوند.

 - مواد معدني:
در غذاي انسان بايد عناصر مختلف به صورت تركيبات شيميايي گوناگون وجود داشته باشد. غير از   اكسيژن، هيدورژن، كربن و نيتروژن كه در ساختار كروهيدرات ها، ليپيدها و پروتئين ها وجود دارند حدود 20 عنصر ديگر هم وجود دارند كه براي تغذيه انسان ضروري هستند مانند آهن، يد ، كلسيم، فسفر، فلوئور، سديم، پتاسيم و...
اين عناصر به صورت مواد معدني، بدن مي رسند.

- آب:
بعد از هوا آب لازم ترين ماده براي بدن است اغلب مواد غذايي فقط به صورت محلول وارد خون و از آنجا وارد سلول ها مي شوند. آب در واكنش هاي شيميايي سلول ها شركت مي كند و مواد زايد و سلول ها به كمك آب از آنها دور مي شود.
گرماي بدن نيز توسط آب تنظيم مي شود.
بخشي از آب بدن از طريق عرق كردن، دفع، ادرار و مدفوع و انجام واكنش هاي شيميايي و تنفس از دست مي رود.

رژيم غذايي
گوناگوني غذاها بسيار است و رژيم غذايي براي هر فرد معيني نوشيدني ها و خوراكي ها است كه فرد به طور معمول مصرف مي كند. داشتن رژيم غذايي صحيح و مناسب براساس ويژگي هاي زير است.

1- كافي بودن (از شش دسته مواد ضروري به بدن برساند)
2- متعادل بودن (از همه انواع مواد غذايي مصرف شود تا مواد ضروري به بدن برسد)
3- مقدار انرژي (انرژي آن كالري لازم را به بدن برساند)
4- محدوديت داشتن (مواد لازم را به اندازه به بدن برساند و زيادتر نباشد)
5- تنوع داشتن (گوناگوني غذاها نيازهاي بدن را تأمين مي كند)

گروه هاي غذايي :
متخصصين علوم تغذيه همه غذاها را در 6 گروه غذايي قرار داده اند اگر در شبانه روز از اين 6 نوع ماده غذايي به اندازه كافي بخوريم غذايي متعادل داريم.

هرم راهنماي غذايي
امروزه متخصصين علوم تغذيه براي انتخاب غذاي روزانه افراد از هرم راهنماي غذايي استفاده مي كنند. در اين هرم وعده هاي صرف غذا در روز، از پايين به بالا كاهش مي يابد. مصرف غذاهاي گروه نان و غلات در پايين بيشتر از بقيه است با توجه به شكل در رديف دوم ميوه و سبزي و سوم گوشت و شير و در رأس هرم قند چربي و روغن قرار دارند. هر چه از پايين هرم به رأس هرم نزديك مي شويم ميزان مصرف اين نوع غذاها بايد كاهش يابد. مثلاً از غذاهاي رأس هرم به مقدار كمي بايد استفاده شود.

غذا و مشكل جهاني
درصد زيادي از مردم يا غذاي كافي نمي خورند و يا در غذاي آنها مواد لازم و ضروري وجود ندارد.

اين وضع موجب ايجاد بيماري هاي مختلف و حتي كاهش فعاليت هاي ذهني مي شود. امروزه تهيه غذاي پروتئين دار مشكل اغلب كشورهاي جهان است. و يكي از علل آن هم افزايش جمعيت اين كشورهاست با افزايش جمعيت محيط زيست تخريب مي شود و مهاجرت روستائيان به شهرها و حاشيه نشيني و كاهش توليد مواد غذايي و بي كاري و مشكلات آن دامن گير جوامع مي شود.

گوارش

همه ي سلول هاي بدن ما به مواد غذايي ضروري احتياج دارند اما در غذاي روزانه ي ما اين مواد به مقدار كافي وجود ندارند .

اگر به جدول زير نگاه كنيد متوجه مي شويد كه

آب ،آمينو اسيدها ،قند هاي ساده واجزاي ليپيدها براي بدن ضروري هستند اما در غذاي روزانه ما بسيار كم اند اما اين مواد در مولكولهاي مواد غذايي بسيار زياداند بنابراين بدن ما بايد دستگاهي داشته باشد تا بتواند با تبديل هاي آ نها به مواد ضروري نيازهاي خود را تأمين كند چنين دستگاهي را دستگاه گوارش   مي گويند.

دهان

كيفيت غذا دردهان تشخيص داده مي شود و طعم آن توسط پرزهاي چشايي مشخص مي شود. از طرف ديگر غذاها در دهان تكه تكه وخرد و له مي شوند دندانهاي پيش براي بريدن وتكه تكه كردن غذاها ودندان هاي آسيا براي خردكردن وآسيا كردن غذاست.
در دهان سه جفت غده ي بزاق ،زير زباني ،بنا گوشي وتحت فكي وجود دارد كه بزاق را به درون دهان    مي ريزند 99درصد بزاق آب و 1درصد آن را آنزيم ها تشكيل مي دهند. مثلا پتيالين كه يك نوع آميلاز است نشاسته را به قند تبديل مي كند.

به تغييراتي كه در عمل گوارش به روي غذا صورت مي گيرد هضم مي گويند.

آنزيم ها
آنزيم هاي گوارشي موادي هستند كه به انجام واكنش هاي شيميايي غذا كمك مي كنند و سرعت واكنش ها را تغيير مي دهند هر آنزيم بر ماده ي معيني اثرمي كند وبعد از فعاليت دست نخورده باقي مي ماند .

غذاها پس از اينكه با بزاق جويده ومخلوط شداند از چهار راه حلق عبور كرده و وارد مري مي شوند.
مري لوله اي است كه غذا را به روده انتقال مي دهد. مري حركات دودي(كرمي شكل)دارد.

معده
ديواره معده ازسه لايه خارجي، مياني و داخلي تشكيل شده است.لايه خارجي صفاق ناميده مي شود. لايه مياني كه از عضلات صاف تشكيل شده است داراي عضلات طولي ،حلقوي و مورب است اين عضلات هضم مكانيكي را انجام مي دهند وغذا را به روده منتقل مي كنند.لايه دروني معده كه چين خوردگي هاي زيادي دارد داراي سلول هاي ترشع كننده اسيد و آنزيم است.

جذب
پس از عمل هضم غذا،غذاها وارد خون شده و از آنجا به سلول مي روند. به عبور مولكول هاي ريز مواد غذايي ضروري بدن از لوله گوارش و رسيدن آن به خون جذب مي گويند. بيشتر عمل جذب در روده باريك صورت مي گيرد.

روده باريك
روده باريك لوله اي به قطر تقريبي 5/3 سانتي متر و طول 6 متر است كه بيشتر محوطه شكمي را اشغال مي كند. حدود 25 سانتي متر اوليه روده ي باريك را دوازدهه مي نامند كه بلافاصله از معده قرار دارد. مجاري كبد و لوزالمعده به اين بخش راه دارند.

جداره ي روده كوچك داراي چين خوردگي هاي فراواني است و هر يك از اين چين خوردگي ها خود داراي برجستگي هاي متعددي هستند كه پرز نام دارند. غشاء پوششي نازك پرزها و سطح زياد آنها موجب افزايش جذب مواد غذايي مي شود. به طوري كه سطح جذب آنها به 600 برابر افزايش مي يابد و مساحت آنها به حدود 200 متر مربع مي رسد.

كبد و كنترل مواد غذايي
كبد بزرگترين غده ي بدن است وزن آن حدود 1/1 تا 6/1 كيلوگرم و در بالا و سمت راست معده قرار داد. كبد داراي چهار قسمت يا لوب(Lobe) است. در زير لوب بزرگ طرف راست آن كيسه صفرا قرار دارد كه گلابي شكل است.

موادي كه از روده باريك جذب خون مي شوند از طريق سياهرگ باب به كبد مي روند. هرآنچه از روده باريك وارد خون مي شود به وسيله كبد كنترل مي شود.
مثلاً اگر مقدار قند ورودي به خون زياد باشد كبد آن را به گليكوژن تبديل و ذخيره مي كند و در موقع گرسنگي دوباره آن را به قند تبديل مي كند و به خون باز مي گرداند.
اگر مقدار قند خون باز هم زيادتر باشد كبد آن را به ليپيد تبديل مي كند و ليپيد حاصل را در نقاط مختلف بدن مثل اطراف كليه ها و ، پهلوها ذخيره مي كند.

فصل دوازدهم - خون

خون اهميت زيادي دارد. به طوري كه اگر نيمي از خون موجود در رگ ها از بدن خارج شود احتمال مرگ بسيار زياد مي شود همه ي جانوراني كه دستگاه گردش خون دارند مايعي به نام خون دارند.
خون مواد لازم را به سلول ها مي رساند و مواد زايد را از آنها دور مي كند.
خون نوعي بافت است كه از سلول و مايع بين سلولي تشكيل شده است. مايع خون پلاسما نام دارد و ذرات شناور آن شامل گلبول هاي قرمز، سفيد و پلاكت هاست.

				1- توليد در مغز استخوان
				2- شكل مقعر طرفين
				3- هسته ندارد
				4- طول عمل حدود 4 ماه
				5- پروتئين هموگلوبين دارد
				6- با پلاسما انتقال مي يايد
				7- در حدود 5 ميليون در هر ميلي متر مكعب خون
				1- توليد در مغز قرمز استخوان
				2- كروي شكل
				3- هسته بزرگ يك قسمتي و چند قسمتي دارند
				4- خودشان فعال و جابجا مي شوند
				5- در هر ميلي متر مكعب حدود 6 تا 7 هزار
				1- توليد در مغز قرمز استخوان
				2- اندازه بسيار كوچك
				3- جابجايي توسط پلاسما
				4- بدون هسته اند
				5- تعداد در ميلي متر مكعب برابر با 250 هزار

كار خون
خون مايعي است كه مواد جديد را براي سلول ، تأمين و مواد زايد را از آن دور مي كند و در واقع خون محيط داخلي بدن را يكنواخت مي كند.

انعقاد خون
يكي از ويژگي هاي مهم خون آن است كه خود جلوي خون ريزي را مي گيرد. وقتي جايي از بدن زخم شود پلاكت ها در محل زخم تجمع پيدا مي كنند و رشته هايي تور مانند به وجود مي آورند و در نتيجه گلبول ها به آن چسبيده و لخته خون به وجود مي آيد.
رشته هاي تور مانند پروتئيني فيبرين نام دارند. فيبرين پروتئين نامحلولي است كه از پروتئين ديگري به نام فيبرينوژن درست مي شود كه در پلاسما محلول است.

چگونگي انعقاد خون در محل زخم

گروه خوني
خون همه انسان ها يكسان نيست. به طوري كه اگر خون دو شخص كه با هم ناسازگار است با يكديگر مخلوط شوند منعقد شده و لخته مي شود. بنابراين لازم است براي انتقال خون از خون سازگار استفاده شود.
گروه خوني افراد به چهار گروه اصلي A ، B ، AB ،O تقسيم بندي مي شود.
براي تعيين گروه خوني هر فرد از آنتي كورهاي معين شده A ، B ، RH آن از آنتي D استفاده مي شود.

با مخلوط كردن يك قطره خون با آنتي A يا آنتي B و D، با توليد يا عدم توليد رسوب به نوع گروه خوني پي مي برند.

گلبول سفيد و ايمني
بدن ما همواره در معرض هجوم ميكروب ها و عوامل بيماري زا قرار دارد. لازم است بدن با اين عوامل مبارزه كند.
بدن با داشتن پوست سالم ،و يا سرفه كردن و عطسه زدن از ورود ميكرب ها به بدن جلوگيري مي كند. همچنين اگر ميكروب ها به درون بدن راه يافتند بدن از طريق گلبول هاي سفيد كه واحد هاي ايمني بدن هستند با آنها مبارزه مي كند.
گلبول هاي سفيد در مغز قرمز استخوان ، تيموس، گره هاي لنفاوي، و طحال توليد مي شوند.
گروهي از گلبول هاي سفيد دانه دار و چند هسته اي دارند و به آنها گرانولوسيت مي گويند و گروهي ديگر يك هسته درشت و سيتوپلاسم يكنواخت دارند و به آنها اگرانولوسيت مي گويند.

گرانولوسيت ها حدود 70 درصد از گلبول هاي سفيد را تشكيل مي دهند و خاصيت بيگانه خواري دارند.

در افراد بالغ حدود 25 درصد گلبول هاي سفيد را لنفوسيت ها تشكيل مي دهند و به دو دسته B و T تقسيم بندي مي شوند.
لنفوست هاي T در مغز قرمز استخوان ساخته و در تيموس تكامل پيدا مي كنند و لنفوسيت هاي B پس از ساخته شدن در مغز قرمز استخوان وبالغ شدن مي توانند پادتن توليد كنند.
مونوسيت ها هم خاصيت بيگانه خواري دارند. و با حركات آميبي مي توانند وارد بافت ها شوند و ميكروب ها را از بين مي برند.